In deze blog delen we de onderzoeksresultaten van de VACCAIN-P-studie. Dit is een studie naar HPV-vaccinatie bij mannen met hiv. In de studie werd onderzocht of de HPV-vaccinatie werkzaam is in het voorkomen van AIN (Anale Intra-epitheliale Neoplasie; voorstadium van anale kanker) bij mannen met hiv die eerder behandeld zijn voor AIN.
Waarom deze studie?
Door beschikbaarheid van goede hiv-medicatie in Nederland is sterfte door de gevolgen van aids sterk gedaald. Mensen met hiv leven tegenwoordig langer en daarom is het belangrijk om enkele bijkomende ziekten goed in de gaten te houden. Zo worden bepaalde soort kanker vaker gezien bij mensen met hiv. Met name geldt dit voor anuskanker: homomannen met hiv hebben een groter risico hierop dan homomannen zonder hiv. De schattingen van het aantal keren dat anuskanker voorkomt bij homomannen met hiv lopen uiteen van 128 tot 144 gevallen per 100.000 per jaar. Ter vergelijking: bij de algehele bevolking ligt dit rond de 1 per 100.000 per jaar.
Bij het ontstaan van anuskanker speelt het humaan papiloma virus (HPV) een belangrijke rol: dit virus is verantwoordelijk voor de vorming van voorstadia van anuskanker (AIN). Het virus wordt via seksueel contact overgedragen, en vrijwel alle homomannen met hiv dragen dit virus bij zich in het anale gebied. Voorstadia van anuskanker (AIN 1 tot AIN 3) worden gevonden bij meer dan 50% van alle homomannen met hiv.
Dergelijke voorstadia van anuskanker worden behandeld met hittebehandeling, bevriezing of imiquimodzalf. Helaas is er bij 50% van de succesvol behandelde patiënten na een jaar opnieuw sprake van AIN.
Inmiddels is bekend dat bij homomannen zonder AIN, vaccinatie tegen HPV het risico op het krijgen van deze voorstadia vermindert. Ook bleek uit een onderzoek bij homomannen zonder hiv dat vaccinatie tegen HPV na succesvolle behandeling van AIN de kans op terugkeer van AIN mogelijk verlaagt . In de VACCAIN-P-studie is gekeken of dit ook geldt voor homomannen met hiv.
Opzet van de VACCAIN-P-studie
In Amsterdam UMC (locatie AMC), OLVG en DC klinieken hebben in totaal 126 deelnemers meegedaan. De studie startte in maart 2014 en de laatste deelnemer heeft de studie afgerond in februari 2019. De helft van de deelnemers kreeg het placebo (niet-werkzame) vaccin en de andere helft het Gardasil (werkzame) vaccin. Iedere deelnemer heeft drie vaccinaties gekregen.
In de VACCAIN-P studie hebben de onderzoekers deelnemers tot anderhalf jaar na de eerste vaccinatie gevolgd. Ieder half jaar werden de deelnemers door hoge-resolutie anoscopie onderzocht op het terugkomen van voorstadia van anuskanker. Als er voorstadia werden gevonden, dan was het onderzoek afgelopen en werden deelnemers behandeld. Voorafgaand aan de eerste vaccinatie en drie maanden na de laatste vaccinatie werd er bloed afgenomen.
In het bloedonderzoek konden de onderzoekers meten dat alle deelnemers die de HPV-vaccinatie hebben gehad na de vaccinaties antistoffen hadden tegen de vier HPV-typen waartegen het vaccin werkt. Dit betekent dat het vaccin in staat is om de gewenste afweerreactie te veroorzaken. Een interessante bevinding was dat tweederde van alle deelnemers al voor de eerste vaccinatie antistoffen had, waarschijnlijk doordat zij gedurende hun leven al eerder met de virustypen in aanraken waren gekomen.
Wat waren de resultaten van de studie?
Tijdens de studie hebben in totaal 78 van de 126 (62%) deelnemers een nieuw voorstadium van anuskanker gekregen. Dit was gelijk verdeeld over de groepen die het placebo of de HPV-vaccinatie hebben gehad. De conclusie van het onderzoek is dus dat de HPV-vaccinatie helaas niet werkzaam is in het voorkomen van nieuwe voorstadia van anuskanker bij mensen die eerder behandeld zijn voor deze voorstadia.
De onderzoekers denken dat dit komt omdat veel deelnemers (net zoals een groot deel van de bevolking) al op jonge leeftijd door seksueel contact in aanraking zijn gekomen met de HPV-typen die op latere leeftijd de voorstadia van anuskanker kunnen veroorzaken. De HPV-vaccinatie is het effectiefst als het wordt toegediend voordat men seksueel actief wordt.
Er zijn in de studie geen gevallen van anuskanker gediagnostiseerd en er hebben zich geen ernstige bijwerkingen van het vaccin voorgedaan. Omdat er binnen deze studie geen wetenschappelijk bewijs is gevonden dat het vaccin werkt in het voorkomen van nieuwe voorstadia van anuskanker bij mensen die eerder behandeld zijn voor deze voorstadia, betekent dit ook dat aan de deelnemers die het placebo hebben gekregen geen HPV-vaccinatie zal worden aangeboden.
VACCAIN-P vervolgonderzoek
Het zou kunnen dat er op de lange termijn wel voordelen zijn van de HPV-vaccinatie ten opzichte van het placebo in het voorkomen van nieuwe voorstadia van anuskanker. Mogelijk krijgen deelnemers die gevaccineerd zijn tegen HPV nog wel voorstadia, maar minder in aantal of minder hardnekkig en dus beter te behandelen vergeleken met de placebogroep.
Om dit te onderzoeken zullen de onderzoekers deelnemers toestemming vragen om de resultaten van de AIN screeningsonderzoeken tot vijf jaar na het moment dat de VACCAIN-P studie is voltooid te mogen verzamelen. Meedoen aan dit vervolgonderzoek betekent dus alleen dat er op de achtergrond zorgvuldig gegevens uit het dossier verzameld en anoniem verwerkt worden. Deelnemers hoeven GEEN extra onderzoeken of ziekenhuisbezoeken te ondergaan. Deelname is vrijwillig en niet verplicht. Als je een deelnemer was van de VACCAIN-P studie, zal je behandelaar je voor dit vervolgonderzoek uitnodigen en voorzien van aanvullende informatie.
Algemene informatie over AIN
Op de pagina ‘Hiv en andere aandoeningen’ vind je informatie over AIN en anuskanker. Deze pagina heeft onlangs een update gekregen.
HPV-vaccinatie in Rijksvaccinatieprogramma
Sinds 2022 krijgen niet alleen meisjes, maar ook jongens een uitnodiging voor de HPV-vaccinatie via het Rijksvaccinatieprogramma. Ze worden uitgenodigd in het jaar dat ze tien jaar oud worden. Hierdoor worden in de toekomst zowel bij jongens/mannen als meisjes/vrouwen aandoeningen zoals baarmoederhalskanker en anale kanker voorkomen.
HPV vaccinatie als je nog geen AIN hebt gehad?
In Nederland wordt de HPV-vaccinatie niet standaard aangeraden aan mensen met hiv, omdat er volgens de hiv-behandelaren onvoldoende bewijs is voor de werkzaamheid. Mocht je de vaccinatie willen, vraag hier dan naar bij je hiv-behandelaar of -consulent. De vaccinatie is vooralsnog niet gratis.
Chat via Whatsapp 
