Gezonde voeding

Gezonde en gevarieerde voeding is voor iedereen belangrijk. Voor mensen met hiv is het extra belangrijk om te kiezen voor voedsel dat bijdraagt aan een hogere weerstand. Die versterkt het afweersysteem en maakt je weerbaarder tegen bijwerkingen van hiv-remmers. Je afweersysteem heeft vooral behoefte aan vitaminen, mineralen, antioxidanten en eiwitten.
De informatie op deze pagina is gegeven door Rina Calmaz, als diëtist gespecialiseerd in de behandeling van hiv-patiënten bij het OLVG in Amsterdam.

In het kort:

Eet veel groente en fruit.
Gebruik vooral volkoren, zoals volkorenbrood, volkoren pasta, couscous.
Eet minder vlees en meer plantaardig. Varieer met vis, peulvruchten, noten, eieren en vegetarische producten.
Neem genoeg zuivel zoals melk, yogurt en kaas.
Geniet van een handje ongezouten noten.
Gebruik zachte of vloeibare smeer- en bereidingsvetten.
Drink voldoende zoals kraanwater, koffie en thee.

Gezond eten begint al in de supermarkt

Gezonde voeding is een onderdeel van een gezonde leefstijl. De 'Schijf van Vijf' van het Voedingscentrum is een goed uitgangspunt. Als je volgens de Schijf van Vijf eet, neem je genoeg van alle producten die gezondheidswinst opleveren, plus alle benodigde voedingsstoffen om fit voor de dag te komen. Kies elke dag iets anders uit elke schijf, zodat je een gevarieerde maaltijd op je bord krijgt.

Vitaminen onderhouden en versterken het afweersysteem. Ze bouwen, beschermen, herstellen en ontgiften. Ze helpen bij de aanmaak van stoffen en bij de stofwisseling. Ze zetten voeding om in energie en gaan voortijdige veroudering tegen.
Mineralen zorgen voor transport van zuurstof en energie. Ze zijn van belang voor de instandhouding en het herstel van weefsels en botten, voor het zenuwstelsel, bepaalde hersenfuncties en de samentrekking van spieren.
Antioxidanten verdedigen het lichaam tegen een te snelle veroudering. Ze beschermen tegen hart- en vaatziekten, trombose, bepaalde kankers.
Eiwitten staan in voor de vervanging en opbouw van weefsel en leveren energie. Een tekort leidt tot een verminderde weerstand.

Bijwerkingen van hiv-remmers tegengaan

Door het jarenlange gebruik van hiv-remmers, en zeker als je een geschiedenis hebt met ‘oude hiv-remmers’, kunnen de lipiden een probleem worden: te laag HDL, te hoog LDL, te hoge triglyceriden. Dat vergroot de kans op hart- en vaatziekten en op alvleesklierontsteking. Om dat tegen te gaan, wordt geadviseerd om een gezond gewicht na te streven (BMI < 30), minder verzadigde vetten te eten en juist meer groenten, fruit en granen. Minimaal eens per week vette vis en liefst hooguit één glas alcoholhoudende drank per dag; bij te hoge triglyceriden helemaal geen alcohol.

Verder kunnen hiv-medicijnen insulineresistentie veroorzaken, waardoor je diabetes kunt krijgen. Dat is een ziekte die heel ernstige complicaties kan veroorzaken, dus het is zaak dat te voorkomen. Ook hier is het vermijden of verhelpen van overgewicht belangrijk, en een regelmatig eetpatroon, met een optimale koolhydratenverdeling over de dag. En lichaamsbeweging! Niet alleen om het overgewicht te bestrijden, het helpt ook rechtstreeks, want spiergebruik stimuleert de gevoeligheid voor insuline.

Tekort aan vitamines en mineralen

In de literatuur worden bij mensen met hiv vaak tekorten gezien aan bepaalde micronutriënten, zoals vitaminen en mineralen die betrokken zijn bij de werking van het immuunsysteem. Daarom is het voor mensen met hiv zinvol om één tot twee keer daags multivitaminen te slikken, zo’n 100 tot 150% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Als je proteaseremmers neemt, heb je extra vitamine E nodig, en als je tenofovir of efavirenz gebruikt, extra vitamine D. Als je echt ziek bent, kun je ook tekorten krijgen: bij diarree moet je extra vitamine A, E en D hebben; als je koorts hebt en daardoor flink transpireert, kun je extra zink gebruiken.

Wat is goede voeding?

De basis is de recent herziene ‘Schijf van Vijf’ van het Voedingscentrum. Mensen met hiv die ondetecteerbaar zijn, hebben niet meer energie of eiwitten nodig dan mensen zonder hiv. Maar goede voeding is voor mensen met hiv wel extra belangrijk. De Schijf van Vijf is gemaakt voor de gemiddelde Nederlander. Maar niet iedereen is gemiddeld. Hier vind je een tool waarmee je kunt zien wat je nodig hebt aan bijvoorbeeld brood, zuivel en vocht, afhankelijk van je leeftijd en je geslacht.

Hieronder extra aanvullingen op de Schijf van Vijf: over dranken, vetten en vezels.

Dranken

Drink anderhalf tot twee liter vocht per dag, water en thee. De aanbeveling is om dagelijks drie koppen thee te nemen, groene of zwarte. Groene of zwarte thee heeft het voordeel dat het de bloeddruk verlaagt en de kans op een beroerte verkleint, doordat er antioxidanten in zitten; die zitten niet in kruidenthee. Antioxidanten vangen vrije radicalen weg. Dit zijn agressieve stoffen die in ongunstige gevallen schade kunnen geven aan cellen en weefsels. Vrije radicalen ontstaan bij de normale stofwisseling, maar ook bij roken en bij het zonnen en bij ontstekingsreacties. Antioxidanten kunnen helpen tegen deze beschadiging, en daarmee mogelijk op de lange termijn ziekten als kanker en hart- en vaatziekten voorkomen.

Zwarte thee en groene thee zijn afkomstig van de ‘theeplant’ Camellia sinensis. Kruidenthee, zoals rooibos- of kamillethee, is niet afkomstig van de theeplant, maar een aftreksel van andere planten, vaak een mix van vruchten, kruiden, bloemen en specerijen. Kruidenthee telt daarom niet mee met de drie koppen thee die gezondheidsvoordelen opleveren. Drink gerust een kop kruidenthee als je dit lekker vindt. Het helpt om voldoende vocht binnen te krijgen. Sommige kruidenthee, zoals zoethoutthee of sterrenmix, kunnen de bloeddruk verhogen. Drink dat soort thee daarom niet te veel en niet te vaak.

Gebruik zo min mogelijk suikerhoudende dranken, zoals limonade, frisdrank en sappen. Als je vruchtensap drinkt, krijg je ongemerkt veel suiker binnen, en dus calorieën. Dat leidt makkelijk tot overgewicht. Wanneer je gewoon fruit eet, zit die suiker daar ook in, maar je eet bijna altijd kleinere hoeveelheden dan je drinkt, en daarnaast krijg je tenminste ook vezels binnen.
Naast anderhalf tot twee liter water en thee kun je rustig nog een paar koppen koffie drinken. Als je espresso drinkt, koffie van cups of koffie uit een automaat, beperk je dan tot twee à drie kopjes per dag. Als je oploskoffie of filterkoffie drinkt, kun je vier koppen drinken. Het probleem bij koffie zit ’m in de cafeïne, die de bloeddruk verhoogt, en in de cafestol, die het cholesterol en de triglyceriden verhoogt.

Vetten

Plantaardige vloeibare vetten zijn gezonder dan plantaardige vaste of dierlijke vetten omdat zij minder verzadigde vetzuren bevatten.
Iedere dag acht volkorenboterhammen eten is uitstekend, maar niet alle acht met roomboter! Daarin zitten veel te veel verzadigde vetten.Op brood wordt margarine of halvarine geadviseerd.

Als je olijfolie verhit, heeft het geen zin om ‘extra vierge’ te nemen, omdat de lekkere smaak daarvan verloren gaat bij verhitting. Maar vooral kunnen er bij hoge temperaturen PAK’s ontstaan (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) die kankerverwekkend zijn. Dat geldt ook voor andere olie die te hoog wordt verhit.
Voor koud gebruik kun je elke olie gebruiken die je lekker vindt. Maar gebruik voor het bakken zonnebloemolie of vloeibare bak- en braadproducten (waaronder bak- en braadolijfolie), en neem voor frituren uitsluitend frituurolie of frituurvet.

Vezels

Vezels zijn cruciaal voor goed functionerende darmen: ze verlagen het cholesterol, maar vooral reguleren ze de consistentie van de darminhoud, en prikkelen ze de darm tot activiteit, zodat de stoelgang goed verloopt en de darmflora gezond blijft. Een deel van ons immuunsysteem zit in de dikke darm, en we weten daarvan nog heel veel niet, maar dat dat deel heel belangrijk is voor de bescherming tegen ziekten, dat is heel duidelijk.

Er zijn geen goede en slechte voedingsvezels, alle vezels zijn goed. Er zijn wel fermenteerbare voedingsvezels (zoals die in peulvruchten, groenten en fruit) en niet-fermenteerbare voedingsvezels (zoals die in graan en graanproducten). De niet-fermenteerbare vezels absorberen veel vocht in de dikke darm, dus daarbij moet je voldoende drinken, anders kun je last krijgen van verstopping.

Probiotica

Probiotica bevorderen de darmflora. Dat is voor iedereen goed, maar voor mensen met hiv is het toch extra van belang, omdat een hiv-infectie en het gebruik van hiv-medicijnen de darmflora kunnen aantasten. Als je af en toe nog een andere infectie hebt die met antibiotica wordt behandeld, geldt dat nog meer. De verwachting is dat het belang van probiotica in de toekomst meer aandacht zal krijgen.

Grapefruit(sap)

Jarenlang is gezegd dat grapefruit(sap) niet gecombineerd mag worden met sommige hiv-remmers, maar dat klopt niet. Iedereen die hiv-remmers gebruikt, mag grapefruit eten en grapefruitsap drinken. Alleen als je cholesterolverlagers gebruikt, moet je het vermijden. Grapefruit bevat een stof die een enzym in de lever stillegt; de combinatie van cholesterolverlagers en grapefruit kan ertoe leiden dat er te veel van dat medicijn in het bloed terechtkomt.

Dieet veranderen

Het blijvend veranderen van je dieet is niet zo makkelijk. Zeker niet als je daarnaast nog worstelt met therapietrouw, of als je naast je hiv nog heel andere problemen hebt, met je huisvesting of in je relatie. Vertel je zorgverleners in het ziekenhuis dus duidelijk hoe het met je gaat. Want als je veel andere zorgen hebt, dan heeft diëtetiek voorlopig geen zin. Dan is het beter om eerst aan die andere problemen te gaan werken.

Als je structureel gezonder wilt gaan eten, dan ben je gebaat met aanpassingen die je jarenlang kunt volhouden. Dus ga niet kortdurend streng diëten om daarna de moed te verliezen en weer terug te vallen. Besteed veel aandacht aan je motivatie, formuleer korte- en lange-termijndoelstellingen die helder en haalbaar zijn, zorg dat je niet alleen gezond maar ook lékker blijft eten, en dat het klaarmaken niet te veel gedoe wordt.

Diëtist nodig?

Als je zelf een individueel dieetadvies wilt van een diëtist, kun je je hiv-behandelaar om een doorverwijzing vragen; elk hiv-behandelcentrum beschikt over in hiv gespecialiseerde diëtisten. Je kunt ook een zelfstandig of eerstelijns diëtist raadplegen. Per jaar vergoedt je zorgverzekeraar vanuit het basispakket drie uur advies van een zelfstandig gevestigd of eerstelijns diëtist; vaak wil de zorgverzekeraar daarvoor wel een verwijzing van je (huis)arts.