Tijdens de European Aids Conference (EACS2019) werd gewichtstoename uitgebreid besproken. Er worden de afgelopen maanden vele meldingen gemaakt van gewichtstoename na het gebruik van hiv-medicatie, maar het is nog onduidelijk of er een direct verband is met medicatie en wat dan het onderliggende mechanisme is.
Overzicht
Er werd een overzicht gegeven over gewichtstoename. Hierin werd verteld dat gewichtstoename meerdere oorzaken kan hebben, maar dat het waarschijnlijk veroorzaakt kan worden door specifieke medicatie, en door combinaties van verschillende soorten medicatie. De spreker roept onderzoekers op meer vrouwen en mensen met een zwarte huidskleur in studies te includeren, zodat dit soort bijwerkingen eerder aan het licht komen. Gewichtstoename kan te maken hebben met het ‘return to health’ effect, mensen waren ziek en knappen door hiv-medicatie weer op (en worden dus zwaarder). Maar kan alle gewichtstoename daaraan toegeschreven worden? De integraseremmers dolutegravir en bictegravir worden het sterkst gelinkt aan gewichtstoename. Hiernaast is TDF gelinkt aan gewichtsafname, wat een vertekend beeld zou kunnen geven. Combinatietherapie met TDF geeft minder gewichtstoename dan combinatietherapie met abacavir of TAF. Ook efavirenz is geassocieerd aan gewichtsafname in sommige studies. In een studie naar duotherapie bleek dat mensen die dolutegravir/lamivudine slikten meer gewichtstoename hadden dan mensen die dolutegravir/lamivudine/TDF slikten. Ook wordt bij mensen die rilpivirine slikken meer gewichtstoename gezien dan bij mensen die efavirenz slikken.
De grootste gewichtstoename vindt plaats onder vrouwen en mensen met een zwarte huidskleur, dit bleek onder andere uit de ADVANCE studie. Het is nog niet bekend wat het onderliggende mechanisme van gewichtstoename kan zijn. Er wordt gedacht dat dit in de genen kan zitten. Er is bijvoorbeeld ook aangetoond dat vrouwen en mensen met een zwarte huidskleur vaker last hebben van nadelige effecten van medicatie op het centrale zenuwstel. Hiernaast hebben vrouwen vaker last van bijwerkingen. De presentatie licht uit dat er ook studies zullen zijn waarin geen of nauwelijks gewichtstoename wordt gezien, maar dat dit niet betekent dat het niet bestaat. In vele studies zijn mannen met een witte huidskleur namelijk oververtegenwoordigd. Het is dus heel belangrijk om een meer gevarieerde onderzoekspopulatie te hebben.
Zuid-Afrikaans onderzoek
De ADVANCE studie is een grote studie waarin onder andere gewichtstoename in Zuid-Afrika onderzocht is. De 96-weken data werd gepresenteerd. Er werd data van 531 deelnemers gepresenteerd, waarvan ongeveer 60% vrouw en 99% met een zwarte huidskleur. Resultaten van de ADVANCE studie lieten zien dat mensen die dolutegravir/TAF/emtricitabine slikten vaker gewichtstoename en obesitas hadden dan mensen die andere medicatie slikten. Mannen kwamen gemiddeld 6 kg aan, vrouwen gemiddeld 9 kg. Ook had bijna 60% van de vrouwen die TAF slikten een gewichtstoename van minstens 10%. Aan het eind van de 96 weken had 75% van de vrouwen in de studie obesitas of was te zwaar. Het gebruik van TDF werd in deze studie gelinkt aan gewichtsafname. De nieuwste resultaten van de ADVANCE studie zullen gepresenteerd worden tijdens de CROI in 2020.
Nederlands onderzoek
In het Nederlandse AGEhIV cohort werden mensen die integraseremmers switchten vergeleken met mensen die andere medicatie slikten, en mensen zonder hiv. Er werd gekeken naar mensen die naar dolutegravir (53%), elvitegravir (35%) en raltegravir (13%) switchten. In de switch groep had 89% een witte huidskleur en was 87% man. Er was geen significant verschil in gewichtstoename (aantal kilogram) tussen mensen die naar integraseremmers switchten, mensen die niet switchten en mensen zonder hiv. Maar 24% van de mensen die naar een integraseremmer switchten had een minimale toename in gewicht van 5%. Slechts 13% van de controlegroep van mensen met hiv had een gewichtstoename van minstens 5%, versus 12% van de controlegroep zonder hiv. Dit was wel een significant verschil. Gewichtstoename van minstens 10% vond het vaakst plaats bij vrouwen met een zwarte huidskleur, maar het aantal vrouwen in de studie was heel klein.
Zwitsers onderzoek
In de Swiss HIV Cohort studie switchten 2186 mensen naar dolutegravir en waren geschikt voor de studie. 75% van de deelnemers was man, en 81% had een witte huidskleur. 18 maanden na de switch waren mensen gemiddeld 0,72 kg aangekomen (versus 0,47kg in de 18 maanden voor de switch). Dit was een significant verschil. Er was geen significant verschil in gewichtstoename bij vrouwen, maar wel bij mannen (al was dit verschil niet groot). Vrouwen, mensen met een zwarte huidskleur en mensen die roken hadden 50% meer kans op significante gewichtstoename.
Onderliggend mechanisme?
De resultaten over gewichtstoename zijn dus tegenstrijdig. Als dit direct aan medicatie gelinkt kan worden, wat is dan de onderliggende mechanisme? Het lijkt erop dat dolutegravir en raltegravir de structuur van vetcellen veranderen, waardoor obesitas en insulineresistentie veroorzaakt kan worden. Er is gekeken naar menselijk weefsel, en de onderzoekers hebben stamcellen aan dolutegravir en raltegravir blootgesteld. Beide proeven wijzen erop dat dolutegravir en raltegravir een invloed hebben op vetcellen. Ook wordt dolutegravir gelinkt aan onderdrukken van het MSH-hormoon, door dit hormoon wordt de eetlust gecontroleerd. Er is echter nog veel onduidelijk, en meer onderzoek is nodig.
Bronnen:
- Gorwood J et al. Integrase inhibitors dolutegravir and raltegravir exert proadipogenic and profibrotic effects and induce insulin resistance in adipose tissue and adipocytes. 17th European AIDS Conference, Basel, abstract PS3/4, 2019.
- Hill A. Are new antiretroviral treatments increasing the risks of clinical obesity? 17th European AIDS Conference, Basel, abstract ML1, 2019.
- McCann K et al. The ADVANCE clinical trial: changes from baseline to week 96 in DXA-assessed body composition in TAF/FTC +DTG compared to TDF/FTC+DTG, and TDF/FTC/EFV. 17th European AIDS Conference, Basel, abstract PS3/3, 2019.
- Mugglin C et al. Changes in weight after switching to dolutegravir containing antiretroviral therapy in the Swiss HIV cohort study. 17th European AIDS Conference, Basel, abstract PS3/5, 2019.
- Verboeket S et al. Switching to an integrase inhibitor containing antiretroviral regimen is not associated with above-average weight gain in middle-aged people living with HIV on long-term suppressive antiretroviral therapy, the AGEhIV cohort study. 17th European AIDS Conference, Basel, abstract PS3/6, 2019.
Vraag via Whatsapp 
