Hiv is (nog) niet te genezen, er bestaat geen ‘cure’ voor hiv. Hier wordt momenteel wel onderzoek naar gedaan, maar dit onderzoek is nog in het beginstadium. Als er een manier gevonden wordt om mensen van hiv te genezen, duurt het een hele tijd voor het middel beschikbaar komt. Optimistische onderzoekers denken dat er over 10 tot 15 jaar een genezing kan zijn.
In het kort:
- Wereldwijd zijn er twee mensen genezen van hiv na het ondergaan van een gevaarlijke stamceltransplantatie
- Er is (nog) geen veilige manier beschikbaar om mensen van hiv te genezen
- Er wordt veel onderzoek gedaan naar genezing van hiv
- Twee soorten genezing worden onderzocht: steriliserende en functionele genezing
Zoeken naar genezing
Hiv kan tegenwoordig wel goed behandeld worden met hiv-remmers, en mensen met hiv kunnen daardoor net zo oud worden als andere mensen. Toch hebben hiv-remmers vaak bijwerkingen, kosten geld, en moeten volgens een vast schema ingenomen worden. Ook hebben mensen met hiv vaak last van stigma, een negatief gevoel over hun gezondheid en het leven met een geheim. Een genezing zou dus voor veel mensen met hiv heel welkom zijn.
Twee soorten genezing
Er wordt momenteel onderzoek gedaan naar twee soorten genezing: een steriliserende genezing en een functionele genezing. Bij een steriliserende genezing is het virus helemaal verdwenen uit het lichaam, en iemand heeft dan helemaal geen hiv meer. Bij een functionele genezing blijft hiv wel aanwezig in het lichaam, maar in zo’n lage hoeveelheid of zo diep in slaap dat het zich niet effectief kan vermenigvuldigen. Er zit dan zo weinig virus in het lichaam dat er geen hiv-remmers nodig zijn en het virus niet overdraagbaar is. Bij een functionele genezing ben je dus genezen, terwijl er nog wel een beetje hiv in je lichaam blijft.
Verschillende manieren
Er worden verschillende manieren onderzocht die wellicht als genezing voor hiv kunnen werken. Waarschijnlijk zal een er combinatie van de verschillende middelen gebruikt moeten worden. De volgende manieren zijn het meest veelbelovend:
Post-treatment control
Als je hiv krijgt, vermenigvuldigt het virus zich snel in het lichaam en wordt het viral reservoir steeds groter. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat hoe sneller iemand in de periode na infectie start met hiv-remmers, hoe kleiner het reservoir blijft. Je leest hier meer over het viral reservoir.
Sommige mensen met een klein viral reservoir kunnen het virus (na een tijdelijke behandeling) zonder hiv-remmers voor langere tijd onderdrukken. Dit wordt post-treatment control genoemd en dit wordt gezien als mogelijke functionele genezing. Mensen die vroeg na infectie behandeld zijn hebben meer kans op post-treatment control dan mensen die later behandeld zijn.
Een voorbeeld hiervan is de Mississippi baby. Zij werd geboren met hiv en meteen na geboorte behandeld. Helaas raakte zij na anderhalf jaar uit zorg waarbij de moeder ook haar hiv-remmers staakte. Toen het kindje weer in zorg kwam was zij, tot de verbazing van de artsen, in staat om een lange tijd het virus te onderdrukken zonder hiv-remmers. Helaas begon het virus zich na twee jaar zonder hiv-remmers weer te vermenigvuldigen.
Er zijn meerdere voorbeelden van baby’s en kinderen die soms wel tien jaar een onderdrukte viral load hielden zonder hiv-remmers. Ook bij volwassenen wordt hier onderzoek naar gedaan. In Frankrijk is een studie gedaan (het VISCONTI onderzoek) waarbij deelnemers vroeg na infectie werden behandeld. Na tijdelijk hiv-remmers te hebben geslikt hield ongeveer 15% van de deelnemers minstens een jaar een onmeetbare viral load. In Nederland loopt momenteel de NOVA studie waarin vroege behandeling en post-treatment control onderzocht wordt.
Genetische manipulatie
Naar schatting is ongeveer 1% van de mensen wereldwijd resistent tegen de meest voorkomende hiv-variant die de CCR5-receptor gebruikt. De reden hiervoor is een genetische mutatie (CCR5Δ32), waardoor mensen een gemuteerd CCR5-gen hebben. CRISPR-Cas is een eiwit dat in het CCR5-gen deze mutatie kan ‘inknippen’ bij mensen die deze mutatie nog niet hebben. Om dit voor elkaar te krijgen dienen afweercellen uit het lichaam gehaald te worden. Door CRISPR-Cas wordt de CCR5Δ32-mutatie toegevoegd. Hierdoor zit er geen CCR5 meer op de cel en kan hiv niet aanhechten. Zo kan hiv geen afweercellen meer infecteren. De bewerkte afweercellen worden vervolgens in het lichaam geplaatst. Hierdoor wordt er een nieuw immuunsysteem opgestart dat resistent is voor hiv. Helaas zorgt deze methode er niet voor dat al gevormde reservoir afweercellen weggehaald worden.
Het is ook al mogelijk om hiv uit een geïnfecteerde cel te knippen met CRISPR-Cas. Het middel is effectief gebleken in het laboratorium. Het is tot nu toe nog niet gelukt om ervoor te zorgen dat CRISPR-Cas niet ook andere delen van het DNA verandert. Dit is dus nog geen bruikbare manier om iemand te genezen.
Stamceltransplantatie
De meest bekende persoon die is genezen van hiv is Timothy Brown (de ‘Berlin patient’). Hij had naast hiv ook acute leukemie, een vorm van beenmergkanker, en kreeg hiervoor bestraling en chemotherapie. Hierna kreeg hij een stamceltransplantatie. De stamceldonor was geboren met de CCR5Δ32 mutatie. Timothy Brown had na het ontvangen van de donorstamcellen geen hiv meer. Dit kan niet als genezing voor hiv gebruikt worden op grote schaal bij mensen zonder acute leukemie, omdat de kans op overlijden bij een stamceltransplantatie erg groot is. Naast Timothy Brown is er nog iemand met deze strategie genezen: de ‘London patient’. Ook een derde persoon is mogelijk genezen: de ‘Düsseldorf patient’. In het IciStem project worden mensen met hiv en kanker die een stamceltransplantatie krijgen gevolgd.
Kick-and-kill stategie
De kick-and-kill of shock-and-kill strategie richt zich op het legen van het viral reservoir. Om het hiv-reservoir te legen, moet het slapende virus eerst wakker gemaakt worden. Dit heet de ‘kick’ en wordt gedaan door middel van latency reversing agents (LRAs). Als het virus wakker is, is de hoop dat ons eigen het immuunsysteem het virus kan herkennen. Door middel van de ‘kill’ door onze afweer kan het virus worden opgeruimd en het reservoir geleegd worden. Dit kan niet gedaan worden met gewone hiv-remmers, omdat deze niet actief zijn tegen het hiv-reservoir. Het is mogelijk dat het immuunsysteem kan worden versterkt zodat het beter wordt in het opruimen van het virus.
Er zijn verschillende manieren van een ‘kill’ onderzocht. Chimeric antigen receptors zijn ontwikkeld als immuuntherapie tegen kanker. Wellicht kunnen deze cellen ook het lichaam helpen om hiv op te ruimen. Dit is effectief gebleken in het laboratorium, maar het moet nog onderzocht worden in mensen. Immune checkpoint inhibitors worden bij kanker al een hele tijd gebruikt om het immuunsysteem te versterken. Momenteel wordt onderzocht of deze antilichamen ervoor kunnen zorgen dat er meer afweercellen komen die hiv opruimen. Ook wordt onderzocht of hiv onder controle kan worden gehouden door middel van broadly neutralising antibodies. Dit zijn antilichamen die ervoor kunnen zorgen dat hiv andere cellen niet kan infecteren.
Tot nu toe is uit onderzoek gebleken dat het mogelijk is om een deel van de slapende virussen in het reservoir van mensen met hiv wakker te maken. Het is nog niet gelukt om het virus daarna aan te vallen, en het virale reservoir te verkleinen. In Nederland loopt momenteel de LUNA studie om te kijken of een combinatie van latency reversing agents beter effect heeft.
Block-and-lock
Een andere manier is de block-and-lock strategie. Het is misschien mogelijk om het gen van het virus dat verantwoordelijk is voor de activatie aan te passen, zodat het virus nooit meer wakker kan worden. Hier is nog niet veel onderzoek naar gedaan.
Wanneer is iemand genezen?
Een uitdaging in het onderzoek naar genezing is te bepalen wanneer iemand genezen is. Om zeker te weten dat hiv echt uit het lichaam verdwenen is, moet je een test hebben die dit heel nauwkeurig kan meten. We kunnen meten of er hiv in het bloed zit tot een bepaalde waarde (hierna is de viral load ‘onmeetbaar’), maar het is een stuk moeilijker om te meten hoeveel hiv er in het reservoir zit. En hoe weet je zeker dat iemands viral load uiteindelijk niet omhoog gaat? Mensen moeten als er een genezing komt nog een hele tijd gevolgd worden om vast te kunnen stellen of de genezing echt gewerkt heeft.
Onderzoeken
Er wordt gewerkt aan verschillende manieren om mensen van hiv te genezen. Wanneer er iets nieuws ontdekt wordt in het onderzoek naar genezing verschijnt dit vaak groots in het nieuws. Echter garanderen de resultaten van dit veelal kleinschalig laboratoriumonderzoek niet dat een strategie ook in de realiteit en voor iedereen werkt. Voor vele mogelijke manieren van genezing is de basis gelegd, en sommige methodes zijn zelfs al onder mensen getest. Helaas is het gewenste resultaat nog uitgebleven. Maar het werd lange tijd niet voor mogelijk gehouden dat iemand zou genezen van hiv, en toch is dit gebeurd. Er wordt momenteel in Amsterdam onderzoek gedaan naar wat mensen met hiv vinden en verwachten van genezing. Het is heel belangrijk dat dit onderzoek naast het onderzoek in het laboratorium gedaan wordt, omdat de genezing acceptabel moet zijn. Hier lees je meer over meedoen aan wetenschappelijk onderzoek.
NL-4-Cure
Onderzoekers, het Aidsfonds, de Hiv Vereniging, Stichting Hiv Monitoring, hiv-behandelaren en hiv-consulenten zijn in 2018 het nationaal initiatief NL4Cure gestart om onderzoek naar genezing van hiv te versnellen. Er is een onderzoeksagenda opgesteld om te bepalen hoe onderzoekers elkaar aan kunnen vullen in het vinden van een genezing die veilig, betaalbaar en toegankelijk is voor iedereen. Het onderzoek naar genezing en de genezing zelf moeten hiernaast acceptabel zijn voor mensen met hiv. De Hiv Vereniging brengt bij het NL4Cure initiatief het perspectief van mensen die leven met hiv in. Hier vind je een Nederlandse samenvatting van de onderzoeksagenda, hier vind je de volledige Engelstalige versie.
Vraag via Whatsapp 
