Hoe zit het met hiv-zorg voor mensen zonder geldige verblijfsvergunning?

De Hiv Vereniging krijgt geregeld vragen, signalen en casussen binnen van asielzoekers, vluchtelingen en mensen met een onzekere verblijfsituatie over de toegang tot hiv-zorg. Ondanks het recht dat iedereen in Nederland heeft op goede (hiv-)zorg en de bestaande richtlijnen, valt deze groep vaak tussen wal en schip. Dit is een ongewenste situatie, niet alleen vanwege hun eigen gezondheid, maar ook voor het streven naar nul nieuwe hiv-infecties. We besteden daarom in twee artikelen aandacht aan deze groep uit onze community. Dit tweede artikel gaat over hiv-zorg voor mensen zonder geldige verblijfsvergunning.

Het eerste artikel in deze reeks lees je hier.

Goede hiv-zorg voor iedereen

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom mensen in Nederland verblijven zonder geldige verblijfspapieren. Ze hebben bijvoorbeeld een verlopen (toeristen)visum, of omdat ze stateloos zijn en daarom niet kunnen terugkeren naar hun geboorteland. Ook kan het zijn dat ze slachtoffer zijn van mensenhandel of dat ze zelf zijn weggegaan bij (of zijn weggestuurd door) hun partner zonder dat ze recht hebben op een eigen, onafhankelijke verblijfsvergunning. Deze mensen vormen dus geen homogene groep; ze verkeren allemaal in verschillende omstandigheden. Ondanks dat het lastig is ze te omschrijven met een alles omvattende term, hebben we het over deze groep als mensen zonder geldige verblijfsvergunning.

Welke termen gebruiken wij? Terminologie is een belangrijk middel om ongelijkheid aan te kaarten. De Hiv Vereniging wil zo accuraat mogelijk spreken over deze groep en gebruikt daarom termen als ‘ongedocumenteerd’, ‘onuitzetbaar’ en ‘in procedure’. Deze termen geven een beter inzicht in de fase waarin deze mensen zitten in het asiel- en migratieproces. Daarnaast wil de vereniging geen negatieve noch criminaliserende termen als ‘illegalen’ en ‘vreemdelingen’ gebruiken. Ook gebruikt de vereniging de term ‘uitgeprocedeerd’ niet, omdat deze vaak niet correct is. Het gaat bij deze groep vaak om mensen die niet kunnen of willen terugkeren naar hun geboorteland, bijvoorbeeld om medische redenen of uit angst voor stigma en/of discriminatie, of om mensen die nog tussen procedures inzitten. Voor meer informatie over deze terminologie verwijzen we naar One World.

 
Geen verblijfsvergunning betekent geen verzekering

In Nederland heb je een verblijfsvergunning nodig om een verzekering te kunnen afsluiten. Mensen zonder verblijfsvergunning zijn dus niet verzekerd. In de praktijk betekent dit vaak dat deze groep niet de goede, of soms helemaal geen zorg krijgt. Niet alleen het niet hebben van een verzekering is een drempel voor deze groep mensen om goede zorg te krijgen. Vaak speelt ook mee dat ze vanwege hun onzekere verblijfsituatie bang zijn voor instanties.

Toch verdienen ook deze mensen goede zorg, ook diegenen onder hen die leven met hiv. Voor hen is het belangrijk om de juiste hiv-zorg te krijgen, therapietrouw te zijn en een onmeetbare viral load te bereiken. Dit betekent dat zij zo nodig, mede in het belang van hun hiv-behandeling, toegang moeten hebben tot veilige opvanglocaties en tijdig gebruik moeten kunnen maken van passende maatschappelijke en juridische ondersteuning.

Huisarts of straatdokter

Waar kunnen mensen zonder verblijfsvergunning dan heen? In principe is de eerste stap, net als voor ieder ander, de huisarts. Daar kan gekeken worden welke zorg nodig is en welke vervolgstappen moeten worden gezet (bijvoorbeeld doorverwijzing naar een hiv-behandelcentrum).

Helaas is deze eerste stap meteen al niet de makkelijkste. Veel huisartsen zitten niet te wachten op patiënten uit deze groep, omdat hun status als ongedocumenteerde administratief veel werk kost. Daarnaast zijn huisartsen (en doktersassistenten) vaak niet op de hoogte van de richtlijnen en mogelijkheden voor deze groep, namelijk dat de geleverde zorg wel degelijk vergoed kan worden.

Een andere optie is de straatdokter of straatverpleegkundige. Dat is een arts of sociaalverpleegkundige die aan mensen zorg biedt die geen gebruik willen of kunnen maken van de reguliere gezondheidszorg. Denk bijvoorbeeld aan dak- en thuislozen, maar dus ook aan mensen zonder verblijfsvergunning. Deze hulpverleners zijn vaak makkelijker toegankelijk dan de reguliere huisarts omdat inschrijven niet nodig is en iedereen kan binnenlopen. Toch zijn er ook hier drempels. Er zijn namelijk maar ongeveer tachtig straatdokters en straatverpleegkundigen in Nederland en voornamelijk in de grotere steden.

CAK-regeling

Voor zorgverleners zijn de kosten vaak ook een reden om mensen zonder verblijfsvergunning zorg te weigeren. Omdat ze geen zorgverzekering kunnen afsluiten, wordt de zorg niet vergoed door een verzekeringsmaatschappij. Toch is dit geen reden om mensen uit deze groep de deur te wijzen. De ‘Regeling onverzekerbare vreemdelingen’ regelt namelijk dat zorgverleners de gemaakte kosten voor mensen zonder verblijfsvergunning kunnen declareren bij het CAK, het Centraal Administratie Kantoor. Helaas krijgt de Hiv Vereniging nog vaak te horen dat zorgverleners niet op de hoogte zijn van deze regeling, waardoor onverzekerde mensen van het kastje naar de muur worden gestuurd.

Deze ‘Regeling onverzekerbare vreemdelingen’ geldt ook voor hiv-behandelcentra. Natasja van Holten, hiv-verpleegkundige in het LUMC en voorzitter van V&VN afdeling Verpleegkundig Consulenten Hiv, wil haar collega’s hier graag op wijzen: “Elk ziekenhuis kan een contract afsluiten met het CAK en krijgt vervolgens de behandeling van mensen die onverzekerbaar zijn volledig vergoed. Het gaat dan niet alleen om de spoedeisende hiv-zorg bij een opname, maar ook om de chronische hiv-zorg. Ik wist dit niet goed, en ik denk met mij anderen in het hiv-veld ook niet. Als zorgverleners moeten we ons ervan bewust zijn dat de CAK-regeling geldt voor élk hiv-behandelcentrum; er zijn geen regionaal aangewezen centra meer. Maar we moeten dit wel op tijd aangeven bij de financiële administratie.”

Hiermee doelt Natasja op de meldingstermijn van zeven dagen. Tijdens de recente evaluatie van deze CAK-regeling is besloten deze meldingstermijn niet aan te passen, maar krijgt het CAK wel de bevoegdheid om aanvragen met terugwerkende kracht te vergoeden. Dit is in oktober 2021 bekendgemaakt aan de Tweede Kamer.

Medisch noodzakelijke zorg Wettelijk gezien heb je altijd recht op medisch noodzakelijke zorg. Dit is alle zorg wat valt onder het basispakket van de Zorgverzekeringswet (Zvw). Of onder de afspraken van de Wet langdurige zorg (Wlz). Dit geldt dus ook voor hiv-zorg Factsheet: Introductie tot het Nederlandse zorg- en verzekeringssysteem Hoe zit het Nederlandse zorgsysteem in elkaar? En hoe werkt het met verzekeringen? Veel mensen met hiv die net in Nederland zijn (of naar Nederland komen) weten niet waar ze moeten beginnen. Daarom heeft de Hiv Vereniging een factsheet opgesteld met informatie over het Nederlandse zorg- en verzekeringssysteem, inclusief een handige tabel. Deze Engelstalige factsheet is te vinden op hivvereniging.nl/factsheets.

Tot slot

Er zijn dus manieren om iedereen in Nederland goede hiv-zorg te geven. Dat is wettelijk verplicht, en de Hiv Vereniging vindt het daarnaast ook ideologisch en humanitair een belangrijk uitgangspunt. De Hiv Vereniging blijft daarom de toegang tot zorg voor mensen zonder papieren onder de aandacht brengen en daar waar mogelijk mensen ondersteunen.

De Hiv Vereniging wil ook zorgverleners met klem verzoeken om deze patiënten niet te snel de deur te wijzen, maar hen te helpen de weg te vinden binnen het Nederlandse zorgsysteem en gebruik te maken van de CAK-regeling, zodat uiteindelijk iedereen de juiste (hiv-)zorg krijgt.

Vragen of hulp?

Heb je vragen over toegang tot (hiv-)zorg of heb je hulp nodig om zorg te krijgen? Of wil je gewoon je verhaal kwijt? Neem dan contact op met het Servicepunt, telefonisch bereikbaar op maandag, dinsdag en donderdag van 14.00 tot 22.00 uur op 020 - 689 25 77 of via e-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

Ervaringsverhalen

Justice, 22 jaar

“Hogeschool Avans in Breda bood mij de kans om naar Nederland te komen om te studeren. Door het langdurige proces rondom mijn visumaanvraag begon ik pas in de vierde week van de opleiding; hierdoor miste ik al veel van de stof. Daarbij is de technologie die ze in Nederland gebruiken veel beter dan in Nigeria, en was er ook geen accommodatie beschikbaar rondom Breda. Ik voelde me dus best verdwaald. Daarnaast maakte ik mij zorgen over mijn hiv-diagnose die ik in 2017 in Nigeria heb gekregen, waar ik vandaan kom.

Ik wist dat er een zorgverzekering was in Nederland, maar ik kreeg weinig hulp van mijn opleiding. Ze bleven maar zeggen: ‘ga maar online zoeken’. Ik was er zo klaar mee. Het lukte me niet om door te gaan, ook vanwege de stress en de depressie door mijn trauma’s. Ik heb zoveel geld betaald, ook voor overnachtingen in een hotelkamer. Ik ben toen gestopt met mijn opleiding, maar wilde niet terug naar Nigeria; ik was daar niet veilig.

Op een gegeven moment was mijn medicatie bijna op en kwam ik bij het COC terecht, dat mij uiteindelijk doorverwees naar Ronald Brands van de Hiv Vereniging. Ronald was heel behulpzaam en ik kreeg een afspraak bij de straatdokter van de Pauluskerk in Rotterdam. Daar werd ik goed geholpen door een dokter. Voordat ik daar was, heb ik met zoveel obstakels te maken gehad. Ik kreeg overal te horen: ‘ik kan je niet helpen’, ‘waarom heb je geen verzekering’, ‘ga terug naar je school’. Niemand wil met je praten; mensen hingen gewoon de telefoon op.

De gezondheidszorg moet juist mensen helpen, maar niemand hielp mij. Het is niet alsof ik Nigeria wilde verlaten, maar vanwege mijn seksuele geaardheid en hiv is het daar niet veilig voor mij. Ik had een baan, ik had vrienden – en nu zit ik hier en krijg ik amper de hulp die ik nodig heb. Door de bureaucratie in Nederland is het moeilijk om antwoord te krijgen op simpele vragen. Gelukkig zit ik nu bij de straatdokter en ben ik bezig om asiel aan te vragen. Maar het was niet makkelijk om zover te komen.”